Жаңалықтар

1. АДАМНЫҢ ҚАЗІРДІҢ ӨЗІНДЕ АУРУ ЖӘНЕ ТӘУЕЛДІ ЕКЕНІН ЖӘНЕ ОНЫҢ ДӘРІГЕРГЕ БАРАТЫН УАҚЫТЫ КЕЛГЕНІН ҚАЛАЙ ТҮСІНУГЕ БОЛАДЫ?

Адамның қазірдің өзінде ауру екенін, тәуелділігі бар екенін және оған дәрігердің көмегі қажет екенін мінез-құлқына, физикалық және психикалық-эмоционалды жай-күйіне қатысты бірқатар сипаттамалық белгілер арқылы түсінуге болады. Төменде назар аударуға тұрарлық негізгі сигналдар берілген:

Адамның қазірдің өзінде тәуелді және көмекке мұқтаж екендігінің белгілері:

1. Бақылауды жоғалту

• Адам бірінші дозадан/рөмкеден/тұтыну күнінен кейін тоқтай алмайды.
• «Тоқтатамын» деп жиі уәде береді, бірақ уәделерін орындамайды.
• Қолдану тұрақты және бақыланбайтын болады.

2. Толеранттылықтың өсуі

• Бұрынғы әсерге жету үшін көбірек зат қажет (алкоголь, есірткі, құмар ойындар және т.б.).

3. Тоқтату синдромы (сыну, абстиненция)

• Қолдануды тоқтатуға тырысқанда физикалық және психикалық симптомдар пайда болады: абыржу, ұйқысыздық, қалтырау, тершеңдік, ашуланшақтық, дененің ауыруы және т.б.

4. Қолдану өмірдің орталығына айналады

• Барлығы заттың айналасында айналады: қайдан алуға болады, кіммен бірге пайдалану керек, қалай жасыру керек.
• Қызығушылықтар жоғалады, қарым-қатынастар бұзылады, мақсаттар мен міндеттер ұмытылады.

5. Әлеуметтік және жеке салдары

• Жұмыста, отбасында, заңмен проблемалар.
• Оқшаулану, агрессия, жақындарын алдау, гигиена мен сыртқы келбеттің нашарлауы.
• Салдарға немқұрайлылық: тіпті отбасына, денсаулығына, өміріне қауіп төнсе де – қолдануды жалғастырады.

6. Сәтсіз тоқтату әрекеттері

• Адам қоюға тырысты, бірақ қайтадан бұзылды — бұл тәуелділіктің айқын белгісі.

 Дәрігерге баратын уақыт келгенін нақты қалай білуге болады:

• Қолдану физикалық денсаулыққа әсер етеді (салмақ жоғалту, құрысулар, органдардың ауыруы).
• Психикалық тұрақсыздық пайда болады – абыржу, депрессия, агрессия, суицидтік ойлар.
• Адам проблеманы жоққа шығарады, бірақ оның салдары айқын.
• Өмірге немесе бостандыққа қауіп төнді – жол-көлік апаты, қылмыс, артық дозалану, суицид әрекеттері.

Маңызды:

Егер адам өзінің ауру екенін мойындамаса да, бұл оның көмекке мұқтаж емес екенін білдірмейді. Тәуелділік – бұл созылмалы прогрессивті ауру және емдеусіз ол нашарлайды.

Көмекке ертерек жүгінген дұрыс, неғұрлым ұзақ болса, қалпына келтіру соғұрлым қиын болады.

2. ТӘУЕЛДІ АДАМДЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ОҢАЛТУ НЕДЕН БАСТАЛАДЫ?

Тәуелді адамды психологиялық оңалту – бұл проблеманы танып-білуден және өзгерістерге дайын болудан басталатын күрделі және көп кезеңдік процесс. Оңалту басталатын негізгі қадамдар мыналар:

1. Тәуелділікті мойындау

Бұл ең алғашқы және маңызды қадам. Проблеманың бар екенін мойындамай, одан әрі жұмыс істеу мүмкін емес. Көбінесе бұл кезең мыналармен қосарласып жүреді:

• теріске шығарумен («мен бәрін бақылаймын»),
• агрессиямен немесе қорғаныс реакциясымен,
• эмоционалды әткеншекпен (ұят, қорқыныш, кінә).

Маңызды: кейде тәуелді адамның жағдайдың ауырлығын түсінуі үшін интервенция талап етіледі (жақындарының немесе мамандардың араласуы).

2. Емдеуге ынталандыру

Тәуелділікті мойындағаннан кейін сауығуға ішкі мотивацияны қалыптастыру маңызды. Бұл мыналарды қамтуы мүмкін:

• Психологпен/психотерапевтпен сөйлесу,
• Қолдау топтары (мысалы, АА/НА),
• Тәуелділіктің салдарымен жұмыс — физикалық, әлеуметтік, отбасылық.

3. Детоксикация (егер қажет болса)

Бұл көбіне медициналық кезең болса да, ағзаны заттан тазартпай, психологиялық оңалтуды тиімді бастау мүмкін емес. Кейде стационарда болу қажет болады.

4. Психотерапияның басталуы

Науқастың жай-күйі тұрақтанғаннан кейін психологиялық жұмыс басталады:

• Тәуелділіктің триггерлерімен және себептерімен жұмыс істеу (жарақат, депрессия, абыржу, тұлғаның ерекшеліктері),
• Мінез-құлық пен өзін-өзі реттеудің жаңа стратегияларын үйрету,
• Салауатты өмір салтын қалыптастыру.

3. ТӘУЕЛДІ АДАМ ЗАТТАН БАС ТАРТУ КЕЗЕҢІНДЕ КӨБІНЕСЕ ҚАНДАЙ ҚОРҚЫНЫШТАРҒА ТАП БОЛАДЫ?

Заттардан бас тарту кезеңінде тәуелді адамдар көптеген қорқыныштарға тап болады және бұл процестің абсолютті қалыпты бөлігі. Бұл қорқыныштар көбінесе емдеуді бастауға немесе жалғастыруға кедергі келтіреді, бірақ оларды түсіну және пысықтау – оңалтудың маңызды бөлігі.

Тәуелділігі бар адамдар тап болатын ең көп таралған 5 қорқыныш мынадай:

1. Абстиненциядан (сыну) қорқу

Ең күшті қорқыныштардың бірі – бұл қолдануды тоқтатуға байланысты физикалық және психикалық ауырсыну.

Адам қорқады:

• ауырсынудан, ұйқысыздықтан, құрысулардан, дүрбелеңнен, абыржудан;
• затсыз сынумен күресе алмайды;
• азап шеккені соншалық, қайтадан қолданғысы келеді.

Маңызды: оңалту шеңберінде абстиненция дәрі-дәрмекпен бақыланады және адам өзінің жай-күйін мамандар тобы жеңілдететінін түсінген кезде бұл қорқыныш біртіндеп жоғалады.

2. Салауатты өмір сүруден қорқу

Тәуелді адам үшін барлығы – жұмыс, демалыс, стресс, қуаныш – затпен байланысты болды. Ол мынаны елестете алмайды:

• «қолдаусыз» эмоциялармен қалай күресуге болады;
• қалай демалуға, сөйлесуге, сенімділікті сезінуге болады;
• ол жаңа, салауатты өмірде кім болады.

Бұл қорқыныш — ең терең қорқыныштардың бірі, өйткені салауаттылық өзгерісті білдіреді, ал өзгерістер қорқытады.

3. Енді рахатты сезінбеу қорқынышы

Тәуелділік «алдамшы ләззатты» қалыптастырады және адам одан қорқады:

• бәрі қызықсыз және іш пыстырарлық болады;
• ол енді ешқашан қуаныш пен эйфорияны сезінбейді;
• өмір «сұр» болады және затсыз төзгісіз болады.

Іс жүзінде, уақыт өте келе рахат қайта оралады — бірақ енді жасанды түрде емес, сау және қазіргі.

4. Шеттетілу мен айыпталудан қорқу

Көбісі айналасындағы адамдардың реакциясынан қорқады:

• «Егер менің тәуелді екенімді білсе, бәрі мені айыптайды»,
• «Отбасым менен теріс айналады»,
• «Мен құрметімді жоғалтамын»,
• «Мен мұндай күйімде ешкімге керек емеспін».

Оңалту сенімді қалпына келтіруге және жаңа, адал қарым-қатынастарды орнатуға көмектеседі. Сонымен қатар, топта адам өзінің жалғыз емес екенін көреді.

5. Бұзылулар мен сәтсіздіктерден қорқу

Көптеген адамдар емдеуден өтсем де, тәуелділікті жеңе алмаймын деп қорқады:

• «Мен бәрібір төзе алмаймын»,
• «Мен әлсізбін, менің қолымнан келмейді»,
• «Я слабый, у меня не получится»,
• «Мұның бәрі пайдасыз».

Бұл қорқыныш адамның берекесін қашырады және егер онымен жұмыс істелмесе, алдын ала сәтсіздікке бағдарламалайды.

Оңалту кезінде бұзылу – бұл соңы емес, жолды талдау мен түзетудің себебі деп үйретеді. Ең бастысы — көмек сұраудан қорықпау.

4. ЖЕКЕ ТЕРАПИЯ БОЛАДЫ МА, ӘЛДЕ БАРЛЫҒЫ ТОПТЫҚ ТЕРАПИЯҒА ҚҰРЫЛАДЫ МА?

Иә, оңалту бағдарламасында топтық және жеке терапия қарастырылған – екі формат та міндетті және бірін-бірі толықтырады.

Топтық терапия

Ол күн сайын, әдетте күніне 3 рет өтеді, әр топ 2 сағатқа созылады.

Топтық жұмыс шеңберінде қатысушылар:

• Тәжірибесімен және эмоцияларымен бөліседі,
• Басқаларды естуді және өзгелердің өзін естуін үйренеді,
• Өз көзқарастарын, мінез-құлқын, реакцияларын талдайды,
• Тақырыптық сабақтар өтеді: бұзылулардың профилактикасы, салауатты өмір сүру дағдылары, сезімдермен жұмыс және т.б.

Топтық терапия адамға оқшауланудан шығуға, қолдауды сезінуге және тәуелділікпен күресте өзінің жалғыз емес екенін түсінуге көмектеседі.

Жеке консультациялар

Күн сайын өтеді және бұл бағдарламаның міндетті бөлігі. Жұмысты әртүрлі мамандар жүргізеді:

• Психологтар — тәуелділіктің себептерін тереңірек түсінуге, жеке жарақаттар мен эмоционалдық қиындықтарды түсінуге көмектеседі.
• Әлеуметтік жұмыскерлер –— құжаттарды қалпына келтіру, жұмысқа орналастыру, қоғамға бейімделу мәселелерін шешеді.
• Психиатрлар мен наркологтар — науқастың жай-күйін бақылайды, қажет болған жағдайда дәрі-дәрмектерді тағайындайды.
• Тәуелділік бойынша консультанттар — өзінің аурудан айығу тәжірибесімен бөліседі, дағдарыстан шығуға және мотивацияны жүзеге асыруға көмектеседі.

Екі формат не үшін қажет?

• Топтар қолдау, қауымдастық сезімін және өзара әрекеттесу дағдыларын дамытады.
• Жеке сессиялар топта ашу қиын болатын тәуелділіктің жеке себептерін терең зерттеуге мүмкіндік береді.

5.      ҚҰМАРЛЫҚТАН ҚАЛАЙ АРЫЛУҒА БОЛАДЫ? ҚАНДАЙ ӘДІСТЕР «СЫНУДАН» АМАН ҚАЛУҒА КӨМЕКТЕСЕДІ?

Құмарлық пен «сынудан» арылу — тәуелділіктен сауығудың басындағы ең күрделі, бірақ негізгі кезеңдердің бірі. Біздің бағдарламада затқа физикалық және психологиялық құмарлықпен күресуге көмектесетін тиімді әдістер қолданылады.

Құмарлық пен сынудан қалай арылуға болады?

1. Медициналық көмек (детоксикация)

Бірінші кезеңде дәрі-дәрмек терапиясы жүргізіледі, ол мыналарды қамтиды:

• абстиненция симптомдарын жеңілдетеді (ауырсыну, құрысулар, ұйқысыздық, абыржу, ашуланшақтық),
• нерв жүйесі мен ішкі ағзалардың жұмысын қалпына келтіреді,
• жалпы физикалық жай-күйді жеңілдетеді.

Барлығы дәрігерлердің бақылауында болады: нарколог, психиатр, кейде невролог және терапевт.

2. Психологиялық қолдау

Алғашқы күндерден бастап адаммен ішкі шиеленісті, қорқынышты және жоғалту сезімін жеңуге көмектесетін мамандар тобы жұмыс істейді:

• психологтар мен психотерапевттер — жеке сессиялар арқылы;
• тәуелділік бойынша консультанттар — құмарлықты жеңудің жеке тәжірибесімен бөліседі;
• топтық терапия — қолдауды сезінуге және іштей тұйықталып қалмауына көмектеседі.

3. Триггерлермен және ойлармен жұмыс

Психотерапевттер оқытады:

• құмарлықты тану (оны тудыратын нәрсе — эмоциялар, орындар, адамдар),
• деструктивті ойларды салауатты сенімдермен алмастыру,
• өзін-өзі реттеу дағдыларын дамыту (тыныс алу техникалары, зейінді ауыстыру, физикалық белсенділік).

4. Режим, тамақтану, ұйқыны қалпына келтіру

Дұрыс күн тәртібі, теңдестірілген тамақтану және ұйқы режимі көмектеседі:

• стресс деңгейін төмендету,
• энергияны қалпына келтіру,
• көңіл-күй мен физикалық жай-күйді жақсарту.

5. Қауымдастық қолдауы

Қолдау топтарына қатысу үлкен рөл атқарады — тәуелді адам өзінің жалғыз емес екенін және құмарлықтың бастан кешіруге болатын уақытша жай-күй екенін көреді.

6.      БАҒДАРЛАМА ҚАНША УАҚЫТҚА СОЗЫЛАДЫ ЖӘНЕ НЕГЕ ДӘЛ СОНША УАҚЫТҚА СОЗЫЛАДЫ?

Есірткіге тәуелді адамды оңалту бағдарламасы тәуелділіктің сатысы мен тереңдігіне, адамның жай-күйіне және таңдалған көмек үлгісіне байланысты 2 айдан 1 жылға дейін және одан да көп уақытқа созылады. Бүкіл процесс бірнеше негізгі кезеңдерге бөлінеді, олардың әрқайсысының өзіндік ұзақтығы мен міндеттері бар:

1. Дәрі-дәрмекпен түзету бөлімшесі

Ұзақтығы: 2 апта – 1 ай

Бұл кезеңде денені детоксикациялау, абстиненттік синдромды (сынуды) тоқтату, физикалық және психикалық-эмоционалды жай-күйді тұрақтандыру жүргізіледі. Бұл кезеңсіз толыққанды психотерапевттік жұмысты бастау мүмкін емес.

2. Психотерапия және оңалту бөлімшесі

Ұзақтығы: 2 айдан 4 айға дейін. Мұнда негізгі психологиялық оңалту басталады: тәуелділік себептерімен, жеке көзқарастармен, эмоционалды реттеумен жұмыс, салауатты мінез-құлық стратегияларын үйрету. Жеке және топтық терапия, психикалық білім беру, арт-терапия, дене жаттығулары және т.б. қолданылады.

3. Әлеуметтік оңалту бөлімшесі

Ұзақтығы: 2 айдан 1 жылға дейін.

Бұл кезеңде адам салауатты өмір сүру дағдыларын шынайы өмірде қолдануды үйренеді: әлеуметтік байланыстарды қалпына келтіреді, жұмысқа немесе оқуға орналасады, жаңа салауатты әдеттер мен мақсаттарды алдына қояды. Сондай-ақ, отбасылық терапиядан өтіп, қолдау топтарына қатыса алады.

Бүкіл бағдарламаның жалпы ұзақтығы:

1 жыл 3 айға дейін (ең тиімді және тұрақты нәтижеге көбінесе бүкіл бағдарламаны толығымен аяқтаған кезде қол жеткізуге болады).

Неге сонша уақыт?

Психикалық және мінез-құлықтық тәуелділік бір күнде қалыптаспайды және одан арылу үшін мыналарды жасау қажет:

• организм мен психиканың функцияларын қалпына келтіру,
• ойын және мінез-құлқын өзгерту,
• затсыз өмір сүруді үйрену,
• қайталанудың алдын алу.

Қысқа мерзімді бағдарламалар (2 айға дейін) жіті жағдайларда көмектесе алады, бірақ тұрақты ремиссия көбінесе ұзақ мерзімді оңалту кезінде пайда болады — 6 айдан бір жылға дейін немесе одан да көп.

7.      ЕМДЕУДІҢ БҰЗЫЛУЫ ОРЫН АЛҒАН КЕЗДЕ СҮЙЕМЕЛДЕУДІ НЕМЕСЕ КӨМЕКТІ ҰСЫНАСЫЗ БА?

Иә, оңалтудың негізгі кезеңінен өткеннен кейін оңалтудан кейінгі сүйемелдеу қарастырылған — бұл сауығудың өте маңызды бөлігі, әсіресе бұзылулар кезіндегі профилактика мен көмек үшін.

Орталықтан шыққаннан кейін қолдау:

Стационарлық оңалту аяқталғаннан кейін адам жалғыз қалмайды. Мамандар бітірушімен байланысын жалғастырады және көмектеседі:

• қоғамдағы өмірге бейімделуге;
• стресс пен қиын жағдайларды жеңуге;
• салауатты және ынталы болуға;
• бұзылудың алғашқы белгілерімен күресуге.

Егер адам төзе алмай, сынып қалса, не болады?

Бұзылу – бұл сәтсіздік емес, адамға қосымша қолдау қажет деген сигнал. Мұндай жағдайларда:

• байланыс орнатқан консультанттарға, психологтарға немесе наркологтарға жүгінуге болады;
• мамандар бұзылу себептерін талдауға, кінә мен ұятты жоюға және сауығу жолына оралуға көмектеседі;
• қажет болған жағдайда қайта курс немесе күшейтілген қолдау (топтар, жеке жұмыс, орталыққа уақытша оралу) болуы мүмкін.

8.      БАҒДАРЛАМА БАСҚА ОҢАЛТУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНАН НЕСІМЕН ЕРЕКШЕЛЕНЕДІ?

Біздің бағдарлама қалпына келтірудің барлық негізгі — физикалық деңгейден әлеуметтік және психологиялық деңгейге дейінгі кезеңдерін қамтитын оңалтудың толыққанды медициналық-әлеуметтік моделіне негізделгендігімен ерекшеленеді.

Біздің бағдарлама несімен ерекшеленеді?

1. Кешенді тәсіл

Біз тек психологиялық көмекпен немесе тұрумен шектелмейміз – біздің бағдарлама бір жүйе шеңберінде қалпына келтірудің барлық қажетті кезеңдерін қамтиды:

1. Детоксикация және дәрі-дәрмекпен түзету

Осы кезеңде:

• организм заттардан тазарады,
• абстиненция (сыну) симптомдары жойылады,
• физикалық және психикалық-эмоционалды жай-күй тұрақтанады.

Бұл одан әрі жұмыс істеу үшін берік негіз қалайды.

2. Психотерапевттік оңалту

Мұнда тәуелділікпен негізгі жұмыс басталады:

• психологтармен, наркологтармен, консультанттармен жеке және топтық сессиялар,
• тұтыну, эмоциялар, мінез-құлық себептерін пысықтау,
• затсыз өмір сүрудің жаңа дағдыларын үйрету.
• Әлеуметтік оңалту

Бұл кезеңде адам:

• қоғамда салауатты өмір сүруді үйренеді,
• жақындарымен қарым-қатынастарын қалпына келтіреді,
• жұмысқа орналасуға, оқуға, әлеуметтік белсенділікке оралуға қолдау алады.

Неліктен бұл маңызды?

Көптеген орталықтар тек қысқа мерзімді көмек көрсетеді (мысалы, тек детокс немесе мотивациялық топтар), бірақ тәуелділіктің терең себептерін жоймайды.

Біз болсақ қалпына келтірудің толық циклін ұсынамыз, ол:

• бұзылу қаупін азайтады,
• тұлға мен мотивацияны нығайтады,
• тұрақты және ұзақ мерзімдік нәтиже береді.

 

https://www.instagram.com/p/DLUR-m3xpQ8/?igsh=N21waDdsbWFwNGt5